مقدمه

امروزه برخی از روان شناسان معتقدند بسیاری از مشکلات در دوران کودکی جنبه تحولی داشته و خود به خود بر طرف می شود(شیف2009). این گفته در مورد برخی از رفتارهای کودکان صادق است؛ اما اگر مشکلات رفتاری برای چندین ماه و بدون اختلافات خانوادگی و محیطی ادامه یابد نیازمند مداخله درمانی روان شناختی می باشد(موسلی2007). یکی از مداخلات مؤثر، قصه درمانیاست. در واقع قصه های کودکان عموماً در ظاهر ساده و قابل دریافت و در زیرساخت، غنی و سرشار از نکات شناختی- عاطفی بوده و ناخودآگاه  فرد را مخاطب قرار می دهد و آن ها را برای رویارویی با جهان های واقع و ممکن آماده می کند( وایت و شاه 2006). قصه ها  به آن ها می گویند در این جهان چگونه باشند و به آن ها این فرصت را می دهد تا دیدگاه خود را نسبت به واقعیت تغییر دهند و بستری برای کاهش ناامیدی می باشد(پراسکو 2010) و در نتیجه کودکان و نوجوانان می توانند به صورت فرافکنانه بر روی  پریشانی های هیجانی خود کار کنند(وان د ورد2009). از این رو تأثیر داستان بر رشد کودکان و نوجوانان به دلیل در برگرفتن استعاره ها و طرحواره ها و تمهید فرایندهای رشد بسیار پیچیده است(فریدبرگ و وایلت 2010).

یکی از عواملی که می تواند از این روش درمانی تأثیر پذیرد تاب آوری است. تاب آوری پدیده ای است که از پاسخ های انطباقی طبیعی انسان حاصل می شود و علی رغم رویارویی فرد با تهدیدهای جدی، وی را در دستیابی به موفقیت و غلبه بر تهدیدها توانمند می سازد(خدا رحیمی، 1374؛ به نقل از سوری، 1396 ). در واقع می توان گفت که تاب آوری بازگشت به تعادل اوليه یا رسيدن به تعادل سطح بالاتر در شرایط تهدیدکننده است که باعث سازگاری موفق در زندگی می شود. نوعی ترميم خود که با پيامدهای مثبت هيجانی، عاطفی و شناختی همراه است( ميرز، 2011؛ به نقل از کاویانی، حميد و عنایتی، 1393). عمادی، یزد خواستی و مهرابی(1394)، به بررسی اثر بخشی قصه(روایت) درمانی گروهی بر تاب آوری، سازگاری با طلاق والدین و مشکلات رفتاری- هیجانی دختران طلاق مقطع ابتدایی شهر اصفهان پرداختند. نتایج نشان داد قصه درمانی بر تاب آوری، سازگاری با طلاق والدین و مشکلات رفتاری هیجانی کودکان به صورت معناداری اثر گذار بوده است.

از جمله عوامل تأثیرپذیر دیگر از قصه درمانی، تکانشگری در کودکان و نوجوانان است. امروزه تكانشگري به صورت يك بعد شناختي مفهوم پردازي مي شود، به اين معنا كه تكانشگري، با عدم بازداري شناختي، روند كند و ناقص تصميم گيري  و بي ثباتي هيجاني در افراد همراه مي باشد(دايو، گالو، لوکستون، 2012). رفتارهای تکانشی هم چنین برخلاف رفتارهای جبری است که فرد بر وجود رفتار آگاهی دارد و هدف از رفتار نه کسب لذت، بلکه عموماً دوری از یک اضطراب می باشد. هم چنین متفاوت از رفتارهایی که ناشی از نارسایی در داوری و تصمیم گیری می باشند و فرد در مرحله قضاوت اختلال دارد. وجه افتراق این رفتارها از رفتارهای جبری نیز این است که در این گونه رفتارها فرد بر وجود رفتار آگاهی دارد و هدف از رفتار کسب لذت نبوده؛ بلکه عموماً دوری از یک اضطراب می باشد(مولر،  و همکاران، 2001). باقری و مکوندی(1394)، به بررسی اثر بخشی قصه درمانی بر مهارت های اجتماعی در حیطه ی پرخاشگری و رفتارهای تکانشی کودکان پیش دبستانی شهر اهواز پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که قصه درمانی بر مهارت های اجتماعی در حیطه ی پرخاشگری و رفتارهای تکانشی کودکان تأثیر دارد.

مگ (2010)، مطالعه اي را با عنوان آموزش مهارت هاي اجتماعي براي جوانان با اختلالات عاطفي و رفتاري و ناتوانايي هاي يادگيري انجام داد. يافته ها نشان داد كه آموزش مهارت هاي اجتماعي باعث كاهش اختلالات عاطفي و رفتاري خواهد شد. اين يافته ها بر اهميت تأثير قصه هاي با محتواي آموزش مهارت هاي ارتباطي و اجتماعي در كاهش نشانگان تکانشگری و درون نمود دلالت دارند. هلگسون(2004)، در پژوهش خود نشان داد آموزش مهارت های سازگاری با استفاده از قصه درمانی؛ خود کنترلی، رفتار احترام آمیز، کاهش رفتارهای تهاجمی و تکانشگری، استقلال، مسئولیت پذیری، خود تنظیمی، تحمل مشکلات و همکاری گروهی را موجب می شود.

با توجه به مطالب گفته شده  به نظر می رسد که استفاده از قصه تأثیر بسزایی در تاب آوری و کاهش تکانشگری دانش آموزان دارد. در همین راستا پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که آیا قصه درمانی بر تاب آوری و تکانشگری دانش آموزان دختر مقطع متوسطه اول تأثیر دارد؟